Op 28 juni 2019 werd het Klimaatakkoord gepresenteerd. Een belangrijk onderdeel daarvan is de gebouwde omgeving. Om die ‘van het gas af’ te krijgen is er voor de gemeenten een belangrijke rol weggelegd. Zij staan aan de lat om die transitie in 2050 gereed te hebben. Hóe ze dat voor elkaar moeten krijgen, is niet vastgelegd, wel dát ze het voor elkaar moeten boksen. Bij Balance (team Energietransitie) helpen we graag bij de stap naar de volgende ronde.

Transitievisie Warmte (TVW)

In de afgelopen jaren hebben gemeenten de eerste stappen naar een gasloze gebouwde omgeving gezet. Dat gebeurde door het schrijven van de eerste versie van de Transitievisie Warmte (TVW). Met die Transitievisie maken gemeenten het tijdspad inzichtelijk wanneer welke wijken of buurten van het aardgas worden afgekoppeld. Voor de wijken of buurten die vóór 2030 gepland staan, maakt de gemeente ook al de mogelijke warmte-alternatieven bekend. Dat kán bijvoorbeeld een warmtenet zijn.

In de Transitievisie Warmte van een gemeente, die voor een bepaalde buurt kiest voor een warmtenet, staat beschreven waarom voor die warmtevoorziening is gekozen en welk proces er zal worden doorlopen om tot realisatie van dat warmtenet te komen. Een gemeente kan in dat proces kiezen uit een aantal mogelijke rollen.

Gemeente A kiest ervoor om regisseur te zijn en geeft bijvoorbeeld een concessie uit voor een afgebakend deel van de gemeente. Maar gemeente B kan ervoor kiezen om een veel actievere rol te nemen en zelf gaan mee-ontwikkelen bij de realisatie van een warmtenet en zelfs een warmtebron. De gemeente Groningen is een mooi voorbeeld van de laatste rol. Samen met Waterbedrijf Groningen vormt zij WarmteStad, een organisatie die WKO’s exploiteert. Verder ontwikkelt en exploiteert WarmteStad een grootschalig warmtenet in het noordwesten van Grunn. Amsterdam werkt als voorbeeld van de pure regierol vooral met concessies waarop warmtebedrijven kunnen inschrijven.

Wat de ideale rol is zal de toekomst uitwijzen. Maar wat tot nu toe wel duidelijk is: door het ontbreken van enige ‘drang’ voor bewoners om al dan niet aan te sluiten op een warmtenet verloopt de uitrol van dergelijke projecten nogal traag.

Daarmee doe ik de wel gerealiseerde projecten tekort, maar in het algemeen gesproken is de bewering waar.

De Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie

Afgelopen december stelden het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) open voor consultatie. Die wet moet gemeenten handvatten bieden om de warmtetransitie in de gebouwde omgeving naar duurzame alternatieven te realiseren. De beoogde ingangsdatum van de Wgiw is 1 januari 2024.

De Wgiw bestaat uit drie artikelen en bevat wijzigingen van de Gaswet en de Omgevingswet:

Artikel I van de Wgiw gaat over de wijziging van de gaswet en daarin is opgenomen dat de aansluit- en transporttaak van de regionale netbeheerder in door Gemeente aangewezen gebieden vervalt. Daarvoor is het nodig dat de gemeente in de Omgevingswet vastlegt dát zo’n gebied gasloos wordt. In de Gaswet komt te staan: gemeenteraad is bevoegd om gas als bron in zo’n gebied uit te sluiten.

Artikel II betreft wijzigingen van de omgevingswet. Hierin wordt bepaald dat de gemeente een warmteprogramma kan (consultatietekst!) vaststellen. Een warmteprogramma is niet verplicht, maar als een gemeente gebruik wil maken van aanwijsbevoegdheid om aardgas uit te sluiten is het wel verplicht om een warmteprogramma te hebben.

Artikel III bevat overgangsrecht voor TVW’s die vóór inwerkingtreding van de nieuwe wet zijn vastgesteld.

Consultatievragen

Om in bokstermen te blijven: met deze nieuwe wet krijgen gemeenten meer ‘punch’ om de gebouwde omgeving van aardgas af te krijgen. Een aantal Algemene Maatregelen van Bestuur die cruciaal zijn om de Wgiw te laten werken moeten echter nog uitgewerkt worden.

Verder werden er bij de consultatie een aantal vragen gesteld over de invulling van de nieuwe wet:

1. Heeft het de voorkeur om gemeenten te verplichten om een warmteprogramma vast te stellen?
2. Heeft het de voorkeur om een vaste frequentie voor warmteprogramma’s vast te leggen?
3. In het Klimaatakkoord is een termijn van 8 jaar genoemd tussen het besluit van de gemeente en de definitieve overstap op het duurzame alternatief. In de consultatieversie van het wetsvoorstel is deze termijn niet als verplichting opgenomen. Vraag: Heeft het de voorkeur om een termijn in regelgeving vast te leggen?

De realisatie van de warmtetransitie

De wijze waarop de antwoorden op deze vragen worden verwerkt in de definitieve wetstekst zijn medebepalend voor de vrijheid die gemeenten krijgen om in een eigen tempo te zorgen voor de realisatie van de warmtetransitie. En ook van het vertrouwen dat de gemeenten van de landelijke overheid krijgen.

Weinig strikte regels (geen verplichting voor een warmteprogramma, geen vast frequentie, geen vaste overstaptermijn) betekenen veel vrijheid voor de gemeenten, maar ook: afhankelijkheid van lokale verkiezingen.

Zeer strikte regels geven (veel) minder speelruimte voor gemeenten, maar geven ook een indruk van het vertrouwen dat de landelijke overheid heeft in het realisatievermogen van de gemeenten.

Mijn persoonlijke ervaring over de warmtetransitie

Wat ik in mijn dagelijkse werk zie is echter ook het vertrouwen dat de landelijke overheid geniet bij de gemeenten (en provincies): krijgen wij, op korte én lange termijn, voldoende financiële middelen om de gewenste regie écht op te kunnen pakken? Die kant van het vertrouwen is momenteel niet erg hoog. Dat zou diezelfde gemeenten bij de beantwoording van de consultatievragen van de Wgiw wel eens gestuurd kunnen hebben in de richting van de vraag om strikte regels.

Wil je een keer verder sparren? Neem contact met mij op.